Échanj pedagojik nan mitan pwofesè ayisyen (CSF) ak pwofesè kebekwa yo (Cégep)

Anplis de istwa sou eksperyans aprantisaj yo, gen yon echanj pedagojik ki te fèt nan kad fòmasyon sou apwòch ki chita sou konpetans Ke yo ofri anseyan CSF yo nan entènèt an 2021. Yo te ofri yon èspas pou pataj nan mitan pwofesè CSF ak Cégep, priyorite a te bay avèk matyè ke pwofesè CSF yo te vle nou abòde, men ki enfliyanse trè klè avèk disiplin yo ke pwofesè Cégep yo retwouve yo. Apresa, lide ki te eksprime yo te transkri, rezime ak epi òganize an tèm. Paske aktivite a te vize plis sou yon rankont ant de kominote nan plas yon ekspresyon endividyèl, orijin pawòl yo endike « Cégep » oswa « CSF ».  Pwofesè ki te patisipe nan diskisyon yo soti nan domèn tankou fransè (lang ansèyman ak literati), filozofi, jewografi, biyoloji, enfòmatik, matematik, forè ak sinema. Pwofesè Cégep yo ki te enplike yo se : Jérôme Bossé, Sarah Doiron, Caroline Dupont, Barbara Hébert, Caroline Laberge, Marcel Landry, Gabrielle Thibeault-Brisson. Pwofesè CSF yo ki te anrejistre nan fòmasyon nan entènèt la nan dat 12 ak 13 fevriye 2021 ki te envite pou patisipe nan lib echanj yo se : Josué Antoine, Francesca Auguste, Jean Bien-Aimé, Kenaz Brunis, Carl Aubain Dorvil, Lysias Cossier, Magnès Cossier, Choubert Gustave, David Jean, Wilmarc Jean Baptiste, Jean Riclaire Jean-Pierre, Chesnel Jeune, Wilbert Jeune, Bauny Joseph, Gesnel Méus, Rino Paphius, Jean Claude Philogène, Nicodème Rislin ak Homere Zidor. Jean Noé Alcéus te la tankou yon kolaboratè ak patisipan nan fòmasyon an.

Cégep : Ki pi gwo defi pwofesè CSF yo ap fè fas? Epi kisa k ap mache byen pou yo?

CSF : Ansèyman kèk matyè patikilyèman difisil, egzanp, fizik. Nou aprann fizik avèk lafwa, an Ayiti, paske pa gen laboratwa pou fè demonstrasyon yo. Anplis de sa tou, gen yon dezakò ant tan aprantisaj la ak kontni an yo dwe rewè. Li manke tan pou anseye konesans ak ladrès entèpèsonèl. Nan Kebèk, kisa defi yo ye?

Cégep : Se konsa tou nan Kebèk: nivo konpetans ak kontni esansyèl yo ogmante nan menm vitès ak devlopman nan syans lan, men kantite ane etid rete menm jan, savle di de ane pou pre-inivèsite, ak twa ane pou sektè teknik la.

CSF : Anplis de sa, byenke Leta an Ayiti rekonèt fransè ak kreyòl, fransè rete yon dezyèm lang, epi elèv yo gen difikilte pou devlope ak pwòp fòs yo ak gramè a. Pafwa, elèv yo pa konprann sa yo mande yo pandan evalyasyon yo paske yo pa konprann enstriksyon ki ekri an fransè. Pwoblèm nan, an Ayiti fransè a « kenbe nou nan gòj la ». Se lang kolon an.

Cégep : Ki jan ou motive elèv yo aprann lang fransè a?

CSF : Malgre relasyon ak fransè a konplike pou nou, lang sa a se yon zouti sosyal. Epi liv yo ekri nan lang fransè se yon reyalite tou ke katreven pousan ayisyen vle pati kite peyi pa yo. Se poutèt sa, anpil nan yo se pou yon ti bout tan yo nan peyi a. Se poutèt sa lang fransè nesesè pou antre nan yon kilti etranje.

Cégep : Nan kilti Kebèk la, egzanp.

CSF : Wi. Elèv yo gen difikilte pou aprann kreyòl tou. Si elèv yo pa metrize alfabè fonetik la, li difisil pou yo ekri kreyòl la. An Ayiti, ansèyman kreyòl la pa t obligatwa; li te vin obligatwa pa twò lontan sa, ak nouvo segondè a. Sepandan, etidyan yo pa gen liv ki nan lang kreyòl; se sèlman liv kou kreyòl la ki nan lang kreyòl.

Cégep : Li konparab ak defi pou ekri fransè nan Kebèk, fransè ki ekri a diferan ak fransè pale a.

CSF : Ki jan ou anseye gramè? Avèk yon apwòch endiktif oswa dediktif?

Cégep : Plizyè apwòch te itilize. Yon pwofesè fransè ka bay fè yon travay ki konplike men ki otantik pou elèv yo (ekri yon tèks, tankou yon lèt pou mande yon travay), epi presante fòs ak feblès li yo, pou travay anmenm tan tou sou aspè (egzanp: akò sou patisip pase nan lang fransè se yon pwen fèb) epi note pwogrè elèv la. Apwòch endiktif sa a pèmèt elèv la konsantre li sou yon sèl kalite erè nan yon moman olye ke yon pil erè ki ekri ak plim wouj sou fèy yo. Elèv la ka pratike nan yon kontèks epi li pa nan egzèsis pou konplete espas vid yo. Nan sans Kontrè, yon lòt moun ka travay ak sou yon apwòch dediktiv, ak egzèsis ki byen chwazi. Li bon pou w konnen plizyè apwòch pou adapte w ak gwoup ou a, nan chak kontèks. Anplis, pa gen okenn apwòch ki pafè : chak gen avantaj ak dezavantaj pa yon.

CSF : Ou anseye anglè tou, lang ofisyèl nan Kanada, ak lang vwazen ou, Etazini. Ki relasyon ki genyen ant Kanada ak Etazini epi ki ensèyman ki fèt sou sa ?

Cégep : Elèv yo renmen sijè ak etid sou sou fwontyè, sa yo se yon tèm ki trè enpòtan pou ansèyman nan jewografi imèn, nan dimansyon jewopolitik la. Fwontyè ant Kanada ak Etazini se yon pasyon pou yo. Li se yonn nan pi long fwontyè nan mond lan ki separe de Eta, ki pataje yon alyans ak yon entèkoneksyon ki pi solid ak (politik, militè, ekonomik ak kiltirèl). Men, sa pa te toujou konsa. Pwoblèm fwontyè a sèlman te pasifye depi nan mitan 19yèm syèk la. Dènye pati nan teriwaki te bay nesans ak yon antant se te pati nan lanmè a ki te sijè ak yon diplomati janm akòz pwoblèm nan pataj resous forè yo. Kesyon fwontyè a te gen anpil enpak sou devlopman sou tou de bò yo, epi jodi a nou ka li tras yo byen klè nan peyizaj la.

CSF : Enteresan.

Cégep : Yon sijè tankou fwontyè kapab fè pwen ki chita sou yon pwojè ki touche plizyè disiplin, sa vle di yon pwojè komen pou kou ki gen pou wè ak plizyè disiplin, tankou, jewografi, fransè (yon tèks fiktif ki gen rapò ak fwontyè a), matematik (kalkil ki asosye ak fwontyè) ak istwa (politik ak fwontyè), elatriye.

CSF : Egzakteman, pou sa ki gen pou wè ak jewografi, nou ka di ke li lye ak plizyè disiplin, pa egzanp ke li gen yon dimansyon ak moun, pa vre?

Cégep : Wi, jewografi imèn nan konsène fenomèn ak pwosesis ki gen pou wè ak moun, epitou relasyon moun yo genyen ak anviwònman yo ak teritwa yo. Li enterese ak demografi (estrikti ak karakteristik pèpleman), jewoekonomi (nivo devlopman, echanj ak monte-desann, resous natirèl), ibanizasyon ak amenajman teritwa, pou sa ki gen pou wè ak pwoblèm jewopolitik (nasyon, minorite ak konfli).

CSF : Ki jan ou anseye li?

Cégep : Katografi se yon pati esansyèl nan jewografi. Itilizasyon kat ak atlas (papye oswa dijital) nan klas la enpòtan anpil. Li pi enpòtan tou pou anseye koman pou yo fè lekti nan yon kat (topografik oswa tematik), tankou fè kat yon, kèlkeswa sa ki pi ta senp. Makonnen avèk yon obsèvasyon epi yon deskripsyon nan peyizaj la, nou ka aprann reprezantasyon yon èspas.

CSF : Si nou pran egzanp diferans sosyo-ekonomik an Ayiti ak Repiblik dominikèn, ki pataje zile Dayiti. Kisa ou ta ka di sou li?

Cégep : Sitiyasyon an Ayiti a enfliyanse sou yon bò avèk enpak evènman ki sot pase yo nan listwa li (esplwatasyon kolonyal ak Revolisyon ayisyèn nan), epi yon lòt bò avèk enterè ak aksyon etranje yo (sanksyon ekonomik ak konpetisyon enjis, sitou nan men Etazini ak Ewòp). Men, byensi, pwofesè CSF konnen plis sou istwa yo ak kilti yo pase pwofesè Rimouski yo. Evènman ki reprezante poto mitan Istwa w la sanble chita sou kreyasyon premye Repiblik nèg, ki te gen yon enpak sou fason pwisans etranje yo te trete Ayiti. Eske se konsa?

CSF : Vrèman. Ayiti ak Repiblik dominikèn pa gen menm istwa. Repiblik dominikèn se te kolon ki te soti nan Espay ki te fonde l aprè yo te fin ekstèmine tout natif natal yo. Kanta pou Ayiti, se fransè yo ki te ekstèmine natif natal yo e ki te pote esklav ki soti Afrik, konsidere kòm « propriyete mobil », sa ki jwenn referans li nan Kòd nwa a, yon dokiman ki te ekri an Frans ki defini estati esklav la. Pou sa ki gen pou wè ak Revolisyon ayisyèn nan, se tout bagay ki sot pase. San edikasyon, san yon sistèm sosyal ki etabli, pèp nwa ki te vin lib la te bezwen tan pou l òganize l. Sa a gen yon enpak sou politik. Bò kote ou, ki jan ou anseye politik? Nan cegep, ou ofri yon kou filozofi ki konsantre sou etik politik. Ki jan yo pale sou Justin Trudeau oswa Donald Trump nan ang sa a, kòm egzanp?

Cégep : Nan kou etik ak politik, yo mete anfaz sou aspè endividyèl la, sou pouvwa sitwayen an ak sou responsablite li. Yo itilize tou egzanp pozitif, jès politik ki baze sou kèk valè, pou demontre lyen ki genyen ant valè ak aksyon. Politik la tou kouvri nan lòt kou, tankou nan kou sinema.

CSF : Ki sa sinema ka pote nan fòmasyon elèv yo?

Cégep : Imaj la trè prezan nan sosyete pa nou an. Li itil pou aprann li. Pou fè sa, yo etidye fim ki soti nan divès peryòd. Epitou, sinema a enplike nan ekri ak nan pale. Nan klas segondè, sinema se yon kou opsyonèl. Etidyan ki nan pwogram kolèj la fè yon chwa èspesyalizasyon.

CSF : Gen imaj trè fò nan kilti ayisyen an, tankou men anlè, ki vle di plizyè bagay… Men ki gen yon pwen mare ki gade anlè vle di fòs. Tou de bra leve anlè nan yon fòm « V » se viktwa.

Cégep : Elèv yo aprann konprann imaj sa yo. Nan leson sinema yo, elèv yo aprann mo yo an premye, zouti yo, aprèsa yo aprann rakonte, finalman, yo fè yon gwo bagay. Deba yo etidye, tankou kriz oktòb la nan Kebèk. Sinema a pèmèt ou fè sansibilizasyon sou sijè ki gen rapò ak sosyete, sou ideyoloji, elatriye. Sinema kapab tou yon mwayen pedagojik pou reyalize yon objèktif aprantisaj ki pa gen rapò ak sinema, men ak yon lòt disiplin. Genyen tou paralèl yo ka fè ant ansèyman sinema ak lòt disiplin. Tankou, pwogresyon aprantisaj la fè menm jan an nan forè yo!

CSF : Debwazman se yon gwo pwoblèm an Ayiti, ou te konn sa. Ki jan yo fè ansèyman sou kesyon forè nan Kebèk?

Cégep : Elèv yo aprann li forè a, sa vle di fè dyagnostik li, answit yo fè sijesyon pou devlopman. Pwogresyon an ale sou twa ane fòmasyon. Tankou nan sinema, pwosesis aprantisaj la se nan yon kalite analyse: premye faz la, elèv yo aprann mo yo, Lè sa a, fraz yo, epi finalman, reyalizasyon an nan yon travay konplèks, nou ta di yon plan devlopman.

CSF : Èske gen kritè inivèsèl pou fè dyagnostik forè yo? Oubyen, èske definisyon ak evalyasyon forè yo chita sou yon menm kritè?

Cégep : Yo etidye divès aspè, se pa tout forè yo ki menm! Se pou tèt sa, pa gen okenn kritè sou kalite inivèsèl, men pito plizyè kontèks diferan. Forè ki pi lwen nan nò yo diferan de sa yo ki pi lwen nan sid, menmsi yo se menm kalite forè. Gen yon analoji posib isit la bò kote ansèyman ak devlopman: ou toujou dwe pran ankont kontèks la! Soti nan anviwònman an ak moun n ap pale ak yo…

CSF : Èske pwomnad edikatif nan forè a posib?

Cégep : Nan Rimouski, pwofesè forestye yo gen chans pou yo gen aksè ak yon forè pou ansèyman. Epi tou, echantiyon yo aksesib, foto, koleksyon ensèk yo. Se konsa, li posib pou yo wè lyen ki genyen ant ensèk la ak pye bwa lamè a. Bò kote w, èske w gen posiblite pou w fè yon tipwomnad ak etidyan yo?

CSF : Toupre Gonayiv, gen Jaden Savann Lespwa, ke direktè CSF la, Pè Gérard ap jere, ak Jaden nan Basen, yon sant ekolojik. De sit sa yo disponib pou pwofesè yo. Te gen tou, nan tan lontan an, yon pwomnad nan forè dèpen.

Cégep : Kite sal klas la, ki se yon kote atifisyèl, nan yon fason, pou rantre nan reyalite a ka ede montre lyen ki genyen ant aprantisaj nou dwe fè. Reyalite a pa divise an plizyè pati ak disiplin lan tankou se yon pwogram etid!

CSF : Lè sa a, nou ka adrese pwoblèm aktyèl tankou lyen ki genyen ant sipopilasyon nan mond lan ak rechofman planèt la… Kisa ou di?

Cégep : Wi, nan leson jeyografi yo, nou enterese nan gwo pwosesis natirèl ak moun, ansanm ak relasyon moun genyen ak anviwònman yo. Pwoblèm chanjman nan klima se pou poto mitan epi li vin konnen yon enpòtans panda plizyè deseni. Gen de ang prensipal yo konsidere nan reponn kesyon ki gen lyen ant popilasyon an ak rechofman planèt la. Premyèman, sou bò kote demografi a, yo te teorize nosyon popilasyon tèt chaje a depi lontan. Èske li pa sèlman posib, epi li grav? Premye moun yo ki manifeste yon enterè sou kesyon sa te abòde aspè kapasite pou bay popilasyon an manje, kapasite pou fè pwodiksyon, men tou, kapasite nan sipòte anviwònman natirèl la. Latè a se yon espas ki fin konstitiye; absoliman, li pa kapab sipòte yon kantite moun san limit, tankou nenpòt lòt èspès tou. Gen nesesèman yon bout. Men, an reyalite, sa depann de aktivite yo ke moun ap pratike. Moun yo kapab fè anpil efò pou yo adapte yo epi yo kapab enplike yo nan aktivite ki pa pap twò endomaje enviwònman. Se poutèt sa, nou varye pwoblèm sipopilasyon an ak kapasite sa a. Lachin se yon egzanp vivan, yon laboratwa demografik tèt chaje ki gen ladann yon popilasyon ki gen plis pase yon milya moun, pandan sa tou y ap konnen yon eksperyans nan ekonomi an k ap vale tèren ki depann de anviwònman. Konnya, li ap obsèse konsekans ke sipopilasyon, popilasyon k ap fin vyeyi, ensdistri a ki loud ak yon agrikilti nan gwo nivo, men tou yo ap viv pwoblèm lè a, sòl yo, dlo yo ak popilasyon an an jeneral.  Pou fè fas ak tout sa yo, gouvènman chinwa a deplwaye gwo jefò depi plis pase dis lane pou pwoblèm sa yo pa rive pi lwen epi komanse jwenn bon jan rezilta. Gen yon rapò ant gwosè popilasyon an ak emisyon vye gaz yo nan nati a, men antan y ap deplwaye plis aktivite ki respèkte anviwònman an, yo ka rive limite enpak yo. Se pito fòm aktivite ekonomik ak fason popilasyon an ap viv ki sanble gen lyen ki pi fò avèk rechofman klima ke demografi pou kont li.

CSF : Egzanp sa a montre klè enpòtans rapò ki genyen ant disiplin yo pou ka konprann reyalite ki konplèks jodi a.

Cégep : Yon kesyon santral tankou rechofman planèt la ta ka adrese nan plizyè kou, pou eklere diferan ang, pou n ka plis konsyan de libète ak responsablite yon moun kòm sitwayen nan mond lan, nan kapasite yon moun nan aksyon endividyèl ak kolektif yo. Pou reyalize sa, li tap bon si nou kontinye echanj pedagojik yo tankou sa yo jodi a!