Résumés en dioula – Bakurubafɔ

Femmes atteintes du cancer du col de l’utérus et accès aux soins dans la ville de Ouagadougou
Salifou Zeba

Diɲɛ kɔnɔ, kɛnɛyatigilamaw ye lɔniya minw bila sen kan ka taga denwolomusow ka kɛnɛya ko kan, b’a yira ko jamana minw bi yiriwara kuraye nunu kɔnɔ, waleya dɔw beyi minw bi musow ka kɛnɛyako nagasi. (Maia C., 2004). Kansɛribanaw ka buguyali nana dɔ fara musosaya sababuw kan burkina faso. Mun deguw le bi musow bali o ka se ka fura sɔrɔ wagadugu kɔnɔ ka wolonugudonda ka kansɛri kɛlɛ ? Nin ye sɛgɛsɛgɛli ye min basiginin bɛ jamana ni jamanadenw kan. A kɔnɔ na, an ye baro kɛ ni musow ye wolonugudonda ka kansɛribana bi minw na, ani muso min bi fɛ ka o yɛrɛ filɛ ni bana b’o ra,  ka fara dɔgɔtɔrɔw kan ani farafinfurabɔlaw. Sɛgɛsɛgɛli nin kɔjabi y’a yira k’o bi, bana nin lɔn lo, sabu kɛnɛyasabatitɔnw ye barow kɛ ka mɔgɔw ladɔniya. O b’a fɔ ko wolonugudonda bana ye banajugu ye, ko a bi mɔgɔ faga ka tɛmɛ sidabana kan. O b’a fɔ fana ko bana min lo, a ti ban, a ti se ka fura kɛ i n’a fɔ sɛbɛn dɔ b’a yira cogo min na mɔsikan na ko “baanga si payolsidé” ( o kɔrɔ ko bana min ti nɔgɔya). Ni banabagatɔw bi fura fɛ, o b’o kun si yɔrɔ caama na. I n’a fɔ ( dɔgɔtɔrɔsow, farafinfurabɔlaw ani dinamɔgɔw) fɛ.

Vulnérabilité sociale et accouchements en milieu hospitalier dans le district sanitaire de Diapaga
Joseph Bazié et Bouma Fernand Bationo

Burkina faso, jigibagatɔw ka saya ka ca i n’a fɔ farafina tilebenyajamanaw dɔw ra. Muso 341 le sara muso 100.000 kan  minw jigira ( EDS, 2010). Musow ka kɛnɛya yiriwali ye kunasiri le ye halibili jamanaɲamɔgɔw n’o dɛbɛbagaw fɛ. Nin sɛbɛn nin ye sɛgɛsɛgɛli le ye min latigɛra diyapaga dɔgɔtɔrɔsɔ ra, denwolomusow ka sɛgɛn kan, min bi furasɔrɔ ko gɛlɛya o ma. Anw ye baro kɛ ni dɔw ye, an ye fen dɔw ye an ɲa na. Anw y’a kɔrɔsi ko musow fanba bɛ ka sɛgɛn, wagati l’o b’ara ani yɔrɔ le b’ara fana. Olu ni mɔgɔ tɔw ka jɛɲɔgɔnya bi nagasi, mɔgɔw b’o dɛn gɛrɛ fɛ. Sigidaw ra, ani cɛgɛdaw ra, dɛmɛw man teli ka lase o ma. A mana kɛ an min bɛ ye, jamanadenw ka banaɲɛkɔrɔtigɛso (asiransi) ye siraɲuman ye min b’a to musow ka kɛnɛya ko ka latilen.

Soins palliatifs : vulnérabilité d’accès aux soins cliniques et pratiques populaires émergentes comme alternative au district sanitaire de Nouna
Hamidou Sanou, Moubassira Kagoné, Ilario Rossi, Maurice Yé, et Ali Sié

Jamanadenw ka fantaya ani dɔgɔtɔrɔsow ka minantanya kɔsɔ, poroze dɔ daminɛ na, min tɔgɔ ko “ banafisaya furaw, ka sigidamɔgɔ kɛnɛya, ka jamadenw kɛnɛya”. Kɔrɔsili kɛra ka ye ko banabagatɔ caaman bi sa o ka bana dimi bolo dɔgɔtɔrɔso ra, ka sɔrɔ furakɛbagaw m’o furakɛ.  An b’an yɛrɛ ɲiniga o la ko fɛɛrɛ wɛrɛ jumɛn bi sɔrɔ jamanden bolo ka se ka banabagatɔw bila sira tuma min na, o ka sɔrɔ nɔgɔya ra n’o ti se ka taga kɛnyɛrɛye dɔgɔtɔrɔsow ra.  Nin babu nin ka laɲini ye ka se k’a lɔn, mun le bi banabagatɔdɛsɛninw ka furakɛko tɔ gɛlɛya ani jamanadenw ka fɛɛrɛtataw o wagatiw ra, nuna dɔgɔtɔrɔsoba mara kɔnɔ?

Baarakɛcogo: ka se ka nin sɛgɛsɛgɛli nin kɛ, an ye ɲinigali lase mɔgɔ dɔw ma, ka sɛbɛn dɔw walakawalaka ka filɛ. An ye mɔgɔ min ɲiniga o ye bilasiralibaga mɔgɔ kɔnɔtɔn(9) ye, dɔgɔtɔrɔba (medesɛn) mɔgɔ wolunfila(7), dɔgɔtɔrɔmisɛn mɔgɔ tan(10) dɔgɔtɔrɔdɛmɛbaga mɔgɔ naani(4), farafinfurabɔla mɔgɔ duuru (5), dinaɲamɔgɔ mɔgɔ wolunfila(7). Bilasiralibagaw ani farafinfurabɔlaw ɲinigara julakan ni mɔsikan na. Dɔgɔtɔrɔw ni dinaɲamɔgɔw ɲinigara faransikan na.

Kɔjabi: an ka sɛgɛsɛli y’a yira ko sababu caaman bi mɔgɔw ka fura sɔrɔ ko n’o ka labanko gɛlɛya nuna dɔgɔtɔrɔsoba mara la. O sababuw ye dɔgɔtɔrɔw ka minɛntanya ye, furaw bi ban, baarakɛyɔrɔw ti bɔɔli kɛ, fura minw bi bana fisaya, olu ti sɔrɔ, i n’a fɔ mɔgɔsunɔgɔfuraw (opiacé) , diminɔyafuraw (sédatif) ani fura min bi wele “morphine” tubabukan na, dɔgɔtɔrɔlakodɔnin min bi mɔgɔw furakɛ, o fana man caa. Dɔgɔtɔrɔya kɛcogo ɲuman,  furakɛli ko fan fɛ, o fiɲɛ bi sɔrɔ dɔgɔtɔrɔbaw ni dɔgɔrɔmisɛn cɛ.  Ka fara nin sababu nunu kan, dugudenw ka fantaya   fana ye degu dɔ ye  min b’o sen sumaya dɔgɔtɔrɔso taga ma, tuma dɔ yɛrɛ la, k’o bali pewu. Nin degu nunu bɛɛ kɔsɔ, kɛwale wɛrɛw ye fanga sɔrɔ min bi banabagatɔw hakili sigi. 1) O kɛwale nunu bi banabagatɔw jigi tugu. 2) o be wusulanw don o ka soow kɔnɔ ka se k’o lasunɔgɔ. 3) o bi wele bila dinaɲamɔgɔw ma o ka  mɔgɔw  furakɛ . Ka fara o kan, Banabagatɔw min ni farafinfurabɔlaw bɛnna, olu bi taga yen.

Kuncɛli: dugudenw ka fantaya b’o ka dɔgɔtɔrɔso taga gɛlɛya, nga mɔgɔw ka ɲɔgɔn dɛmɛ  n’o ka bilasirali bi banabagato ni a ka somɔgɔw jigi tugu ni k’o hakili sigi. A ka kan dɔgɔtɔrɔso baarakɛ cogo ka yɛlɛma walisa ka banabagatɔw bila sira k’o labanko ɲɛ.

Perception et riposte au VIH chez les personnes âgées dans la ville de Bobo-Dioulasso
Adjara Millogo, Anselme Sanon, Abdramane Berthé, Blahima Konaté, Isidore Tiandiogo Traoré, et Patrice Toé

Datigɛli: farafina tilebenyafan na, makɔrɔbaw ye mɔgɔ 14 le ye  kɛmɛ kan sida banakisɛ bi minw na (Negrin et al., 2012). Nga ɲina kɛnin bɛ  o kɔ dɔɔni bana nin kɛlɛli la. An ka sɛbɛ nin ka laɲini ye ka mɔgɔw ka miriya fɔ bana nin sɔrɔ ko kan ani ka waleyaw yira bobo julaso minw bi makɔrɔbaw bali o ka o joli bɔ ka sɛgɛsɛgɛ.

Fɛrɛw: Sɛgɛsɛgɛli lo min latigɛra bobo julaso san 2014 ani san 2015 cɛ. ɲinigaliw lasera makɔrɔba 40 le ma, o ye talikɛ barokɛ jɛnkuluw ra fana.

Kɔjabiw: makɔrɔbaw tun hakilila ko sida ye “funangew ka bana le ye”, ko “sida ye saya le ye”.  Sida ye lɛbubana ye “ko fura t’ara,s a bi mɔgɔ maloya sabu, mɔgɔ ti sɔn ka dilankan kumaw fɔ”. Ko “banajugu lo, ko banakolon lo” jamalabaro minw tun bi kɛ ka mɔgɔw hakilina fooni, o t’o ɲasin makɔrɔbaw ma, ni bana nin y’o minɛ, o bi mɛɛ ka sɔrɔ ka fura kɛ.

Kuncɛli: mɔgɔ ti sidabana filɛ banaɲuman ye, wa o hakilila fana sidabana ye jogojuguyabana le ye. O kanma, makɔrɔbaw sen bɔnin bɛ bana nin kɛlɛli la sabu o hakilila olu b’ow yɛrɛ mina. Nin sɛgɛsɛgɛli b’a yira ko makɔrɔbaw fana bi se ka bana nin sɔrɔ i n’a fɔ funangew, a ka kan, jan ka to o ra kɛlɛ nin fan fɛ.

Don et consommation néonatale du colostrum : pratiques, représentations et enjeux de santé publique au Burkina Faso
Ludovic Ouhonyioué Kibora et Roger Zerbo

 Sinji le ye denɲɛninw ka dumunifen fɔlɔ ye. Fen min lo, a ti se ka falen denkura fɛ, sabu nafamanfen minw ka kan ni demisɛnw ye o ka kalo fɔlɔw ra, o bɛɛ bi sɔrɔ a kɔnɔ. Ole kɔsɔ, tɔn caaman beyi diɲɛ mumɛ kɔnɔ, farafina kɔnɔ ani jamana nin kɔnɔ minw bi sinji sankɔrɔta. Diɲɛ mumɛ kɔnɔ, diɲɛ forobatɔn ka bolomafara min bi kɛnɛya ko kun na (OMS) b’a ɲini mɔgɔw fɛ o ka sinji di demisɛn ma, kɛrɛnkɛrɛnya ma sinji fɔlɔ kabini den wolo tumana fɔɔ ka t’a bila kalo wɔɔrɔ ma. OMS ka fɔra, den min balola sinji ra, o  mɔ kadi kɔsɔbɛ. OMS b’a yira fana ko denw  balola sinji dɔrɔn na, a bi dɔɔ bɔ, demisɛsya ra, o min bi sɔrɔ demisɛninbanaw fɛ. O tumana a ka kan, see ka di musow ma, o ka  nin waleya labato o ka soo kɔnɔ, o ka baarakɛ yɔrɔw la, ani wagati gɛlɛnw tuma na. Demisɛnw ka latangacɛkɛdaw fɛ, sinji ye denɲɛnin ka joo le ye, sabu ni sinji dɔrɔn dira den ma a b’a lakisi. Sababu caaman le beyi, min b’a to mɔgɔw ti sɔn sinji diili ma tuguni, ani o bi baara kɛ ni nɔnɔ wɛrɛw ye. O sababuw ti kelen ye duguw bɛɛ ra.kɛnɛya baarakɛlaw bɛɛ bɛnna a kan, ko biberɔn ti se ka sinji nɔɔ ta, kɛrɛnkɛrɛnya ma, sinji fɔlɔ, katugu biberɔn nafa man bon ka se sinji ma. Ka fara o kan, musow ti saniya fɛɛrɛw labatu n’o bi baara kɛra ni  biberɔn ye. kasɔrɔ, biberɔn bi se ka banaw lase den ma, hali saya. Biberɔn sɔngɔ ka gɛlɛn.  Nga, wagati dɔw beyi, ka baara kɛ ni biberɔn ye o ye wajibi le ye. Misaliya ra, ni den baa sara kabini n’a wolo tuma na, ani den n’a baa farala ka mɛɛn. 

Santé et entreprenariat au féminin : réflexions sur le cas du Burkina Faso
Marie-Thérèse Arcens Somé

 Nin sɛgɛsɛgɛli nin ka laɲini ye ka se ka lɔn mun juru le bi musow ka sɔrɔɔ buguyabaliya ni o ka kɛnɛya cɛ dugumisɛn na minw  b’o yɛrɛla cɛgɛdaw ra. Musow le bi bila ka baaramisɛnw fanba bɛɛ kɛ dugumisɛnw na. O bɛɛ n’a ta, landako dɔw  laanin b’o kan min b’o ka kɛnɛya ko nagasi. A bi ɲini musow fɛ o k’o ka baarakɛfanga bɛɛ di jamana ma, ka demisɛnw kolo, ka sɛnɛ kɛ, ka denbaya ladon. Sɛgɛsɛgɛli min kɛra musow ni demisɛnw kan Burkina faso ani INSD ka jatiw b’a yira ko musow ka kalanbaliya ye gɛlɛya ye, o ka jogo yɛlɛmani na ka taga kɛnɛya ani saniya ko fan fɛ. A ka kan,  filɛli ka kɛ fɔɔ kaɲɛ ka taga muso ka kɛnɛya ni o ka yɛlɛla  baaraw kan. Musow laanin tɛ o yɛrɛ la, o ti se ka ŋaniya ta ka o yɛrɛ ani o ka demisɛnw ka ɲanamaya sabati. O bi kɛ sababu ye ka yiriwali ni ko kuraɲaɲini gɛlɛya.

Expériences associatives dans l’action publique en faveur des populations vulnérables : cas de AAS et REVS+ au Burkina Faso
Kamba André Soubeiga

San 1990 nunu labanw na, koo caaman kɛra sidabana kɛlɛli ko kun na diɲɛ kɔnɔ, kɛrɛnkɛrɛnyama farafina  ani Burkina yɛrɛ kɔnɔ.  O jamana nin na, kabini a daminɛ na, famanw n’o dɛmɛbagaw ye fɛrɛɛ minw ta sidabana kɛlɛ kanma o ye tɔnw nin don a ra. Ole la, tɔnw sigira caaman sidabana kɛlɛ kanma k’a ta san 1990 ka n’a bila san 2000 ra. O tɔn nunu ye o ka baaraw ɲasin sidabanabagatɔw ma ani o ka masurunya mɔgɔw, sabu olu fana labilanin lo bana nin bolo. O sen fɛ, o nana lasɔmi jɔɔna k’o kaɲi ka waleyaw dɔw bila sen kan ka o mɔgɔ nunu ladon. Sidabanabagatɔw ladoncogo ka misɛn (bana ɲɛkɔrɔtigɛ, bana furakɛ, banabagatow bilasirali…) ka fara o kan, jamanaɲamɔgɔw n’o dɛmɛbagaw ye kɛnɛ labɛn ka nafoloko nɔgɔya tɔnw ye.  O bɛɛ b’a yira ko tɔnw kaɲi ka baara kɛ jamakuluw nafa kanma ani ka mɔgɔw wasa a ka kan cogo min na. Tɔnw ye kɛnɛyabaarakɛlaw ka jɛɲɔgɔnw le ye, o kanma, o kaɲi ka o ka sigikun yira ni o ka baaraɲumanw le ye bɛɛ ka nafa kanma. Nin sɛgɛsɛgɛli nin ye a ɲasin tɔn nunu fila ka barakɛlenw le ma (AAS ani REVS+). Olu le kɛra tɔnfɔlɔw ye ka sidabanabagatɔw ni o ka masuruyamɔgɔw ladon. (kabini san 1998). O ye o kɛ ka kɔn jamana ɲɛmɔgɔw yɛrɛ ɲa. Sɛgɛsɛgɛli basiginin lo koow kan an ye minw ye an ɲaa na ani an ye baro kɛ ni tɔnɲamɔgɔ tan ni duuru ɲɔgɔna ye bobo julaso ani wagadugu.

La vulnérabilisation des femmes africaines et séropositives en contexte migratoire
Laura Mellini, Francesca Poglia Mileti, et Michela Villani

Sidabana be muso minw na, ni o bi bɔ farafini tilebenyafan na ani o bi tunga na, mɔnɛ saba le bi o kan. Tunganta mɔnɛ, banabagatɔya mɔnɛ ani musoya mɔnɛ. Tungandensɛbɛw minw b’o bolo lakananin tɛ kosobɛ, ni o farala fantaya ni o ka lahalaya kan, o bi muso nunu wajibiya u ka u yɛrɛ majigi mɔgɔw ye, walima u ka u yɛrɛ labila  u ye. Nin kumabolo nin basigininbɛ sɛgɛsɛgɛli fila le kan. O kɔnɔ na ɲinigali lasera muso bi-saba ma siwise jamana kɔnɔ. sidabana bi minw na o bi bɔ farafina tilebenyafan na. Nin kumabolo nin b’a yira ko ni mɔnɛw farala ɲɔgɔn kan, a bi muso nunu ka sigi gɛlɛya, mɔgɔw bi baga o ma, o b’o tɔɲɔ. Nga, ka se ka tɔ o ka tungantajamanaw kɔnɔ ani ka furaw sɔrɔ, o muso nunu seko tɛ fɔɔ o ka sɔn cɛkɛda nunu ka fɔtaw ma ka sɔn ka baara sugu dɔw kɛ min bi se ka mɔgɔ lɛbu ani ka sɔn ka sigi ni mɔgɔ dɔw ye minw bi sɔn ka kɛwali juguw k’ora.

Éduquer et soigner avec Kant : la route éducative vers l’humain
Fatié Ouattara

Juru min bi kalan ni kɛnɛya ni ɲɔgɔn cɛ ti barinnako ye. Kunfinya ye ko min ye  karamɔgɔ fɛ, bana ye o le ye dɔgɔrɔtɔrɔba fɛ, hali ni  furaw suguya kelen ti di o fila ma. Nga ko min ye kelen ye o fila fɛ, o ye fura kɛ cogo ye. O fila bɛɛ ka laɲini ye ka mɔgɔ dɔ ka kɛwale yɛlɛma (banabagatɔ walima kunfin). O mɔgɔ wɛrɛ nin, dɔgɔtɔrɔ walima karamɔgɔ bi fɛ ka o le bɔ a ka gɛlɛya kɔnɔ, a ka sɛgɛn kɔnɔ, a ka dɛsɛ kɔnɔ, a ka fantaya kɔnɔ. Nin hakili jakabɔ nin b’a yira ko kunfinya  ye bana ye min bi kunfin farigolo, a jaa ani a hakili minɛ. Bana min lo, a ti fura kɛ ka ban, sabu lon o lon tulo bi ta kanlanso.a bi ko wɛrɛ kalan mɔgɔ tɔw fɛ tuma bɛɛ.